Een kunstenaar zijn

Tussen koffie en een boterham vraag ik de buurvrouw wat kunst is. Ze haalt haar schouders op. Dat soort dingen weet ze niet en het interesseert haar ook niets. Ze vind kunst maar onzin en geld verspilling. "Kunst heb je niets aan!" roept ze er vaak achteraan en eerlijk gezegd moet ik haar daar gelijk in geven. Je hebt niets aan kunst, helemaal niets. Toch is kunst één van de meest belangrijke dingen die er is in een maatschappij. Kunst brengt kleur, kleur in het leven en kleur aan diezelfde maatschappij.

Zonder kunst zouden de buurten waarin we wonen saaie, grijze woonblokken van beton zijn. Ontdaan van elke vorm van vrolijkheid, plezier en het idee dat schoonheid iets is om naar te kijken. Zonder kunst zouden we geen nodeloze emoties kunnen hebben over een voorstelling, een plaatje of een beeld. Kunst geeft ons gevoelens die de natuur, in prehistorische tijden, gaf. We hebben kunst nodig om de wereld te duiden, maar ook om gevoelsmatig te duiden. Zonder kunst zijn we niets meer dan lammeren die wachten op de onvermijdelijke dood en dat is iets wat veel mensen zich niet realiseren. Ik heb dit ook weleens aan de buurvrouw verteld, maar zij haalde haar schouders op en zei dat het vast niet zo'n vaart zou lopen. Dat ze alleen in de oude Oostblok-landen hoeft te gaan kijken naar de saaie, betonnen wooncomplexen om te zien wat ik bedoelde maakte geen indruk. Ze woonde daar niet en een beetje natuur deed ook een hoop goed, zei ze. Dat natuur ook nutteloos is en in principe nergens anders toe doet dan de mensen vrolijk maken met de kleurpracht en vrolijk groen deed er niets aan af. Natuur is geen kunst en kunst is geen natuur volgens mijn buurvrouw. Ik heb haar maar niet verteld dat het voor mij een-en-dezelfde medaille is en dat beide kanten aan dezelfde kant kunnen zitten, maar ook tegengesteld kunnen zijn. Ik heb het erbij gelaten, omdat mijn buurvrouw begon te roepen dat ik zeker ook "zo'n kunstenaar" ben. Dat ik mijzelf ook als kunstenaar beschouw, omdat ik de hele dag tekeningen zit te maken.

Ik heb daarop niets meer gezegd, de deur gesloten en verder gegaan aan de tekening waarmee ik op dat moment bezig was. Ben ik echt een kunstenaar, omdat ik teken? Ik beschouw mijzelf absoluut niet als kunstenaar. Verre van zelfs. Ik ben juist iemand die obsessief tekeningen maakt. Ik moet wel tekenen om de beelden uit mijn hoofd te krijgen, net zoals ik schrijf om de ideeën van woorden weg te krijgen. Het is noodzaak om dit te doen. Zonder de mogelijkheid om te tekenen zou ik gek worden van alle beelden in mijn hoofd, alle ideeën die zich opdringen en de zinnen die de beelden oproepen. Het is gewoon iets dat ik kwijt moet. Maar maak ik dan kunst?
Ik kan die vraag niet beantwoorden. Kunst ontstaat pas als iemand naar het werk dat je maakt kijkt. En misschien is kijken alleen niet eens genoeg, maar moet de toeschouwer er ook een gevoel over krijgen. Ontroering, bewondering, afschuw, dat soort gevoelens mag een werk oproepen wanneer de toeschouwer ernaar kijkt. Net zoals de natuur gevoelens kan oproepen. Blijdschap, vreugde, verdriet, walging of zelfs allergieën, het hoort er allemaal bij. De natuur is kunst en andersom is het niet veel anders.

Maar ben je een kunstenaar als je kunst maakt? Mag je wel van jezelf zeggen dat je een kunstenaar bent of dat je kunst maakt? Zodra iemand naar je werken kijkt en er gevoel over heeft, verheft het zich tot kunst. Maar maak je kunst als je er zelf naar kijkt? Ben je dan een kunstenaar? Ik vind niet dat je jezelf tot kunstenaar kan bestempelen, dat kunnen alleen anderen. Jezelf tot kunstenaar bestempelen is dusdanig pretentieus dat de natuur er bruine vlekken rond de ogen van krijgt. In principe zeg je ronduit dat je werk maakt waar mensen gevoel bij hebben. Dat je in staat bent met beeld gevoelens bij mensen op te roepen, wat deze gevoelens ook mogen zijn. Jij vind dan van jezelf dat je het vermogen hebt om dat te doen, door alleen beelden te projecteren op het netvlies van de toeschouwers. Ik vind dat mensen die van zichzelf zeggen dat ze kunstenaar zijn en kunst maken precies het tegenovergestelde doen. Zij projecteren hun eigen ego op de wereld en nog op een lelijke manier ook. Hoe mooi je werk ook kan zijn, zodra je jezelf tot kunstenaar bestempeld heeft je werk in mijn ogen al afgedaan. Het wordt lelijk en daarmee niets meer dan een decoratiestuk.

Overigens is er niets mis met decoratie. Er bestaat ook iets wat ik tot Ikea-kunst heb bestempeld, kunstwerken die niets meer zijn dan decoraties voor in huis. Zoals de leuk-gekleurde kussentjes die je op je bank in een raar motiefje legt. Werken waar de maker ook zijn of haar ziel-en-zaligheid ingelegd heeft, maar waar je naar kijkt zonder een echte emotie erbij te hebben. Werken die simpelweg als "leuk" bestempeld worden. Er is geen diepliggend gevoel. Je kijkt naar Ikea-kunst zoals je naar designspullen kijkt, het is niets meer dan mooi of lelijk. Hetzelfde zou je kunnen zeggen over kitsch, maar Ikea-kunst is geen kitsch. Het heeft wel iets meer dan alleen kitsch, wat gewoon ontzettend lelijk design en slecht-geproduceerd beeldmateriaal is. Ikea-kunst is gewoon, niets meer en niets minder. Het vult de wand, zoals verf een hek kleur geeft. En kleur geven is een goede zaak, vind ik. Ik hou ook van kleur, maar ik zie wel veel liever een kunstwerk dan een decoratief stuk dat je ook bij Ikea zou kunnen kopen. Je bent ook geen kunstenaar als je werk maakt dat het predicaat "decoratief" niet kan ontstijgen, al denken wel veel mensen die dit soort werken produceren dat ze kunstenaar zijn. Het zijn ook meestal deze mensen die zich deze titel aanmeten.

Terug naar mij en mijn tekeningen. Zijn mijn tekening dan Ikea-kunst? Ik heb geen idee. Ze zijn zeker decoratief, maar of ze ook emotie oproepen weet ik niet. Sommige werken hebben wel walging opgeroepen, maar dat kan ook mijn perceptie van de reacties zijn. Ik weet namelijk niet wat mijn tekeningen met mensen doen en dat is ook niet de reden dat ik ze maak. Natuurlijk hoop ik dat men mijn tekeningen mooi vind en aan de muur wil hangen. Ik ga alleen niet van mijzelf zeggen dat ik een kunstenaar ben. Dat mogen anderen doen en dan aanvaard ik dat ze dit vinden. Tenslotte moeten andere mensen mijn werk bekijken en vinden dat ze er een emotie (welke dan ook) bij voelen. Tot die tijd ben ik iemand die tekeningen maakt en dat zal ik altijd blijven. Ik teken de beelden die ik in mijn hoofd heb!


Disclaimer: Deze tekst is niet bedoeld om iemand, wie dan ook, te beledigen of af te doen als pretentieuze waanzinnige. Het is slechts mijn visie op kunst en degene die ze maken. De termen die ik gebruik zijn allemaal ontsproten aan mijn geest en doen niets af aan meningen die afwijken van die van mij. U mag er anders over denken en dat is ook goed.