Vergeten worden

In een boek las ik dat er in een mensenleven slechts vijfhonderd mensen zijn die een rol in dat leven zijn. Vijfhonderd mensen die je overal, waar je ook maar gaat, tegenkomt en tegen het lijf blijft lopen. Alle andere mensen, die miljoenen die ook op deze aarde wonen, zijn slechts de figuranten in het toneelstuk dat 'je leven' genoemd wordt. Dat is ook de reden dat ontzettend veel mensen (misschien wel iedereen) dat de wereld een kleine plaats is. Je komt tenslotte altijd dezelfde bekende gezichten tegen. Altijd zie je die vijfhonderd mensen die een rol spelen in jouw toneelstuk en andersom ben jij weer onderdeel van hun vijfhonderd mensen. Je zal nooit iemand anders tegenkomen, dan die vijfhonderd mensen. Het is een wetmatigheid van het universum, die nooit wetenschappelijk onderbouwd is maar veelvuldig beschreven.

Met de komst van het internet is de wereld nog kleiner geworden. De vijfhonderd mensen die in jouw leven een rol spelen zijn nog dichterbij gekomen. Ze zijn niet alleen meer de gezichten die je overal tegenkomt, maar inmiddels ook onderdeel geworden van de woorden die je steeds op het internet leest. Dat mensen denken dat ze door de sociale media en de duizenden 'vrienden' die ze aan hun profielen toevoegen met veel meer mensen, dan de bekende vijfhonderd, contact hebben. Ze realiseren zich niet dat ze keer op keer in hetzelfde kringetje ronddraaien, met dezelfde mensen praten en op vakantie naar een ver, warm oord weer tegen dezelfde gezichten aanlopen. De illusie dat de figuranten een rol zijn gaan spelen is groter geworden, dan ooit tevoren. We voelen ons door het internet en vooral de sociale media meer gezien dan ooit. We zijn onze eigen pop- of filmidolen geworden, maar vergeten dat die mensen ook slechts figuranten in ons eigen leven zijn. We zijn net zo min zichtbaar voor hen, als wij dat voor de figuranten in ons eigen leven zijn.

Maar wat als je leven, je toneelstuk, zo klein is dat er geen vijfhonderd mensen in passen? Dat het bijna volledig uit figuranten bestaat en dat die figuranten allemaal gezichten hebben die op elkaar lijken, maar steeds verdwijnen omdat jij dat ook steeds doet? Als je geen talent hebt raak je vergeten. Dan is er niemand meer die naar je omkijkt, wordt je een figurant in het leven van iedereen om je heen. Dat soort mensen sterven alleen in een woning en blijven daar jarenlang liggen. Hun crematie is een eenzame aangelegenheid, alleen de omhoog-kringelende rook herinnert nog aan hun bestaan. Verder niets. Zelfs de ambtenaar van de gemeente waar ze gestorven zijn weet niet bij wie hij aanwezig is en dagen later zelfs de naam weer vergeten. Het toneelstuk van mensen die niets meer dan figurant zijn is eenzaam, maar gelukkig vergeten mensen dat snel. Niemand weet hoe een figurant eruitziet, ze zijn ook niet belangrijk. Ze laten geen indruk bij je achter, net zo min als een schaduw blijft bestaan als de zon niet meer schijnt.
Niet dat een figurant met een talent een blijvende indruk achterlaat in het leven van de mensen om hem of haar heen. Ook deze figuranten worden vergeten, sterven alleen en laten een lijk achter dat in alle rust bovengronds kan ontbinden. Het enige wat ze beter doen dan de talentloze figuranten is een nalatenschap achterlaten. Iets wat iemand kan vinden, waardoor ze weer terug kunnen komen in de herinnering van mensen. Als iemand die een talent had, iemand die iets kon, maar meer ook niet. Je blijft een onbekend gezicht in de mist van gezichten. Niets meer dan een vergeelde foto tussen de honderden foto's van de vijfhonderd mensen die een rol spelen in het toneelstuk, dat het leven van iemand is.

Eigenlijk is het ergste als je vergeten wordt, terwijl je nog in leven bent. Dat je wel een talent hebt en geroemd wordt om dat talent, maar omdat je slechts een figurant in het leven bent weer vergeten bent voordat je er erg in hebt. Een talent is namelijk alleen mooi om te hebben, als je mensen hebt die er zijn om het met je te delen. Die je talent delen met anderen en het verspreiden over meer dan de vijfhonderd mensen die een rol in je leven spelen. Zonder dat is het talent van een figurant niets meer, dan een manier om jezelf bezig te houden om de momenten dat er niemand in de buurt is om iets mee te delen. Het talent is dan slechts een activiteit, zinloos voor dat moment en alleen met een grote hoeveelheid geluk iets waarmee je ooit herinnert zal worden. En dan nog niet eens bij heel veel mensen, maar slechts bij een kleine, selecte groep mensen. In veel gevallen zelfs dezelfde groep mensen die je op sommige dagen roemen om je talent, maar vergeten zodra je verdwenen bent in de mist van gezichten en andere figuranten.

Je vraagt het je af of het wel zin heeft om als figurant van het leven je talent te etaleren. Om ermee te koop te lopen en te denken dat je geen figurant bent, dat je in ieder geval vijfhonderd mensen in je leven hebt waarvoor je een rol speelt. Al weet je heus wel wanneer je geen mensen om je heen hebt. Dat wordt je snel duidelijk. Als je op straat loopt en je ziet alleen onbekende gezichten, mensen die je nog nooit eerder gezien hebt, weet je dat je de vijfhonderd kwijt bent. Misschien heb je er nog honderd, of zelfs nog minder, maar je bent voor het merendeel van de mensen slechts iemand die ze één keer zien. Eén keer voelen langslopen en daarna weer vergeten, omdat sneeuw ook smelt als de warmte terugkeert. Je talent zien ze ook niet als je over straat loopt, dat ligt verborgen in je eigen woning, in je hoofd of de plaatsen waar je het achterliet. In het ergste geval zal het gewoon weggegooid worden als je er niet meer bent, omdat je namelijk maar een figurant was en zij laten nooit iets belangrijks achter. Is je talent dan niet verspild, als je toch vergeten wordt?

Het basisinkomen

Door de uitzending van het Belgische Panorama over het basisinkomen raakte ik weer getrokken bij het nadenken over dit fenomeen. Ik blijf het een fascinerend idee vinden, zelfs een heel erg goed idee en vind dat dit onvoorwaardelijke basisinkomen globaal ingevoerd zou moeten worden. Iedereen heeft namelijk recht op genoeg geld om het leven in te richten zoals hij of zij goeddunkt en naar mijns inziens hebben we ook genoeg technologische voortgang gemaakt om dit te bewerkstelligen.

En toch zijn er genoeg bezwaren te vinden waarom het onvoorwaardelijk basisinkomen er nooit zal komen. Ik heb het dan niet over de praktische bezwaren die de tegenstanders van het basisinkomen altijd opwerpen, zoals de angst dat mensen helemaal niet meer gaan werken als ze genoeg geld krijgen om van te leven. Het merendeel van de mensen kan namelijk helemaal niet stilzitten. Ze vinden het juist prettig om nuttig bezig te zijn, hun leven invulling te geven door dingen te doen. Mensen zullen altijd blijven werken, alleen zal het werk gaan veranderen. Er zullen andere werkzaamheden gedaan worden, mensen zullen alleen stoppen met werkzaamheden die zij helemaal niet leuk vinden. Of zelf maar nuttig zijn. Ook het bezwaar dat de economie een basisinkomen niet kan betalen kan, mijns inziens, naar het rijk der fabelen verwezen worden. Er is namelijk genoeg geld om iedereen van een zeer riant salaris te voorzien, dat het geld volledig oneerlijk over de wereld verdeeld is zal ook geen eye-opener zijn. Nu pleit ik ook niet om geld af te pakken van de superrijken of wat dan ook, laat ze die zooi lekker houden als ze het zo graag willen hebben.
Feit is wel dat het belastingstelsel zal moeten veranderen, eerlijker worden. Belastingontduiking via een belastingparadijs (als Nederland is), zoals de superrijken nu tot mogelijkheid hebben zal volledig moeten verdwijnen. Iedereen zal zijn belasting moeten betalen naar ratio en inkomen, alleen dan is het mogelijk om een systeem als het onvoorwaardelijk basisinkomen serieus uit te proberen.

Maar laat dat nu net het eerste heikele punt zijn waar de maatschappij over struikelt als we het basisinkomen willen invoeren. De superrijken willen helemaal geen belasting betalen. Ze parkeren niet voor niets al hun inkomsten in landen waar ze geen belasting hoeven te betalen over hun winsten, inkomsten en het geld dat ze bij elkaar geharkt hebben. Het enige wat ze willen is nog rijker worden over de ruggen van iedereen die minderbedeeld is en niet de mogelijkheid heeft om dezelfde trucs uit te halen om nog rijker te worden. Ze steken ook heel veel geld in politieke lobby's om te zorgen dat degene die democratisch gekozen worden door het volk geen plannen ontwikkelen om hun belastingparadijzen op te heffen. Of zelfs maar te stoppen met het rondpompen van geld om zodoende nog meer geld te kunnen opstrijken. De superrijken maken juist handig gebruik van het democratische stelsel waarin wij leven door de bestuurders als marionetten te laten doen wat zij willen dat ze doen.

Dat de superrijken ook alle multinationals, bedrijven als Coca-Cola, McDonalds, Unilever, Shell en noem maar op, in handen hebben schiet ook niet echt op voor het invoeren van het basisinkomen. Je kan namelijk op je vingers natellen dat de eerste bedrijven die over de kop gaan door de invoering van het basisinkomen de multinationals zijn. Waarom zou je werken voor een gigantisch groot bedrijf, waar je voor een schijntje stomvervelend werk moet doen en ook nog een hoge werkdruk hebt, als je lekker thuis je eigen plan kan trekken? Bij de invoering van een basisinkomen zal het merendeel van de mensen die in deze fabrieken werkt ontslag nemen en gaan doen wat ze zelf willen gaan doen. Productie zal veel kleinschaliger gaan plaatsvinden, veel lokaler worden ingericht en mensen zullen zich ook meer gaan specialiseren op wat ze echt leuk vinden, minder op wat ze opgedragen wordt om te doen. En dat vinden de superrijken met hun multinationals helemaal niet zo leuk. Sterker nog, dat vinden ze totaal niet grappig. Als niemand meer voor ze wil werken en zorgen dat hun producten geproduceerd worden, kunnen ze ook geen winst maken en dat geld naar belastingparadijzen sluizen om nog rijker te worden. Ook hier zal er veel geld in de lobby om het basisinkomen in de kiem te smoren gestoken worden. Hun winst is alles en de macht die ze daarmee behalen willen ze tenslotte graag behouden.

Dan de regeringen zelf. Er is niets gevaarlijker dan een bevolking die doet wat ze zelf willen. Mensen die genoeg geld hebben om hun eigen leven in te delen zijn niet vatbaar voor de regelmakers. Dat soort mensen trekt zich minder aan van de regels die van hoger hand opgelegd worden en zal daarmee een potentieel gevaar kunnen opleveren voor de mensen die (democratisch gekozen) de macht hebben. Geen idee of dit echt zo is, maar het is wel de manier waarop regeringen en vooral de mensen die achter de regeringen staan denken. Het ordehandhavingsapparaat wil geen bevolking hebben die voor zichzelf denkt, omdat mensen die nadenken niet luisteren naar de voorgeschreven regels. Toch zal dit niet een argument zijn dat welke regering dan ook gebruikt om tegen het basisinkomen te stemmen, maar ergens diep in het achterhoofd zal het wel meespelen.

Aan de andere kant willen mensen ook helemaal niet zelf nadenken en vinden ze het juist wel prettig als iemand ze de regels voorschrijft, regels waar ze zich aan kunnen en moeten houden, dus dat de bevolking opeens voor zichzelf gaat denken zal ook niet zo'n vaart lopen. Alleen zal er een dusdanig anders voorgegeven maatschappij gaan ontstaan als er een onvoorwaardelijk basisinkomen ingevoerd gaat worden, dat er wel meer mensen zelf gaan nadenken over wat ze eigen willen en wie ze de wet mag voorschrijven. Misschien zal er meer individualisme ontstaan en misschien zullen mensen veel meer samen gaan werken om iets te bereiken, maar dat ze daarmee geen van hogerhand opgelegde regels nodig hebben is wel duidelijk. En ergens maakt dat regeringen en politiek an sich, in de huidige vorm ook onnodig, wat in de ogen van de machthebbers een onwenselijke ontwikkeling is.

Met een onvoorwaardelijk basisinkomen zal de maatschappij dusdanig veranderen dat de maatschappij gerust enkele jaren volledig tot stilstand komt, misschien zelf volledig ontwricht raakt. Het is nogal een verandering, van een maatschappij waarbij de focus ligt op arbeid, productie en zoveel mogelijk geld verdienen, naar eentje waarbij je kan doen wat je wilt en er geld genoeg is om van te leven. Die verandering is iets wat ook een struikelblok vormt tegen het basisinkomen. Het verleden heeft al geleerd dat een maatschappij heel slecht tegen veranderingen kan, dat mensen liever bij het oude blijven, hoe slecht het eigenlijk ook voor ze is. Ze blijven liever hangen in het bekende, het vertrouwde dan werken aan een maatschappij waarbij iedereen gelukkig kan worden en eindelijk de dromen kan waarmaken ze ze altijd hebben. Mensen blijven liever dromen van hoe het zou kunnen zijn, dan daadwerkelijk zorgen dat die dromen werkelijkheid worden. En daarmee is het onvoorwaardelijk basisinkomen een hele mooie droom, iets wat we graag willen nastreven, maar altijd een utopie zal blijven die nooit gaat plaatsvinden. Ik blijf anderzijds wel hopen dat het ooit gebeurt, maar verwacht dat we steeds verder zullen afglijden naar een ondemocratische maatschappij waarbij het geld de macht heeft en arbeid wordt afgedwongen door de mensen die het geld in handen hebben. Tenslotte is slavernij ook nooit echt afgeschaft en is het zelfs nog springlevend.


Disclaimer: Ik ben geen econoom, noch geschoold in politieke zaken. Dit stuk is tot stand gekomen op basis van mijn eigen ideeën over de maatschappij en hoe deze vormgegeven wordt door de visie op arbeid, geld en verdeling van macht. Ideeën die ik gevormd heb door het lezen van boeken, volgen van studies en werkzaam geweest te zijn in de verzekeringswereld. Ik pretendeer dus ook niet de wijsheid in pacht te hebben.